Waarom ‘doorzetters’ je grootste verzuimrisico kunnen zijn

Medewerkers die snotterend, met hoofdpijn of net niet fit toch naar hun werk komen: het gebeurt in vrijwel elke organisatie. Uit loyaliteit, omdat het druk is of omdat ze hun collega’s niet willen laten zitten. Het voelt misschien als betrokkenheid, maar het heeft een naam met een stevig prijskaartje: presenteïsme. Dat is doorwerken terwijl je eigenlijk ziek bent.

Presenteïsme blijft vaak onder de radar. In verzuimcijfers lijkt alles prima - niemand meldt zich ziek - maar intussen draait een deel van het team op halve kracht. En juist omdat het zo onzichtbaar is, wordt het makkelijk een gewoonte. Tot het misgaat: een virus dat rondgaat, fouten door concentratieverlies of een medewerker die uiteindelijk alsnog langer uitvalt omdat hij te lang is doorgegaan. Kortom: ‘toch komen’ kan duurder zijn dan één dag thuis blijven.

Wat is presenteïsme precies?
Presenteïsme betekent dat iemand wel op het werk verschijnt, maar niet echt inzetbaar is. Denk aan een medewerker met beginnende griep, een flinke verkoudheid of uitputting door een slechte nacht. Fysiek aanwezig, mentaal of lichamelijk maar beperkt beschikbaar. Het verschil met verzuim is zichtbaar: bij verzuim heb je meteen een afweging te maken en vervanging te regelen. Presenteïsme sluipt erin en wordt daardoor sneller geaccepteerd; ‘hij is er toch’.

Waarom komen mensen toch?
De meeste medewerkers doen dit niet omdat ze roekeloos zijn. Integendeel. Vaak spelen er goede bedoelingen:

• Loyaliteit. ‘Het is druk, ik kan mijn team nu niet laten zitten.’
• Schuldgevoel, zeker in kleine teams of sectoren met krapte.
• Angst voor oordeel: ‘Ik wil niet zeuren’ of ‘straks denken ze dat ik me aanstel.’
• Onduidelijke norm. Wanneer ben je ziek genoeg om thuis te blijven?
• Voorbeeldgedrag. Als leidinggevenden zelf altijd doorgaan, wordt dat onbewust de norm.

Juist die mix maakt presenteïsme zo hardnekkig: het wordt gedreven door cultuur, niet door regels.

De verborgen kosten van doorbuffelen
Presenteïsme heeft drie effecten die je organisatie raken.

1. Productiviteitsverlies
Iemand die ziek werkt, levert vaak minder output én maakt sneller fouten. In kantoorfuncties leidt dat tot lagere kwaliteit of vertraging. In fysieke of risicovolle beroepen kan het zelfs onveilig worden. De medewerker is er wel, maar draait niet op niveau.

2. Besmettingsketens
Eén ‘doorzetter’ met een besmettelijk virus kan in een paar dagen meerdere collega’s aansteken. Vooral in teams met veel klantcontact of gedeelde ruimtes. Het gevolg: meerdere ziekmeldingen, roosterproblemen, overuren of extra inhuur. Presenteïsme verandert zo in groepsverzuim.

3. Langere hersteltijd
Wie te vroeg doorgaat, herstelt vaak langzamer. Wat begint als ‘ik trek het nog wel even’ eindigt soms in een week extra verzuim of terugkerende klachten. Een dag rust op tijd kan later veel uitval voorkomen.

Hoe herken je presenteïsme?
Let op signalen zoals:

• Medewerkers die regelmatig ‘net niet fit’ zijn maar zelden ziekmelden.
• Meer kleine fouten, lagere concentratie of prikkelbaarheid zonder duidelijke oorzaak.
• Grapjes of stoere verhalen over ‘toch gekomen met koorts’.
• Herhaald kort verzuim na periodes van doorwerken.

Een opvallend laag verzuimpercentage is dus niet altijd goed nieuws. Soms betekent het dat mensen te laat thuisblijven.

Wat kun je als werkgever doen?
Presenteïsme voorkom je niet met strenge regels, maar met duidelijke afspraken en een gezonde norm.

Maak de norm simpel en concreet.
Niet: “Meld je ziek als het echt nodig is.” Wél: “Bij koorts, flinke verkoudheid met hoesten/niezen, of duidelijk niet-fit is rust het uitgangspunt.” Een heldere norm helpt twijfel verminderen.

Verlaag de drempel om je ziek te melden.
Laat expliciet weten dat ziekmelden geen zwakte is. En dat één dag herstel beter is dan een week uitval later of een half team dat omvalt.

Bied een middenroute waar dat kan.
Soms helpt aangepast werk of thuiswerk als iemand twijfelt. Niet omdat het moet, maar als het past bij de functie én de medewerker het zelf ziet zitten. Maak ook duidelijk wanneer werken juist géén goed idee is.

Geef voorbeeldgedrag.
Leidinggevenden die zelf hun grenzen bewaken, sturen een krachtig signaal. Managers die doorbuffelen met klachten normaliseren juist het tegenovergestelde.

Maak het team mede-eigenaar.
Spreek af hoe werk wordt opgevangen als iemand uitvalt. Dat vermindert schuldgevoel en maakt ziekmelden normaler.

Presenteïsme lijkt sympathiek, maar kost je organisatie vaak meer dan een ziekmelding. Door duidelijke afspraken te maken en de norm menselijk én concreet te houden, bescherm je niet alleen de medewerker die zich niet fit voelt, maar het hele team.